Rantè

Rantè otabâ rangam (Solanum lycopersicum)  iyâ arèya tombuwân ḍâri famili Solanaceae, sè asli ḍâri Amerika Tengnga bân laok, dâri Meksiko sampè' Peru. Rantè aropaaghi tombuwân sè oḍi' sakejjè' sè bhungkana bisa tombu tènggi ḍâri okoran sèttong sampè' tello mèter. Buwâna tombuwân rèya abârna bhiru ḍâun, konèng bân mèra. Rantè biyasa è messa’ è ghâbây sayuran otabâ bisa langsung èḍhâ'âr. Bhungka bân ḍâunna rantè tak bisa è ḍhâ'âr polana paḍâ bi' tombuwân kentang bân terrong sè andi' kandungan alkaloid.

Cara namen tombuwân rantè iyâ arèya è semai ghâllu, nalèka ampon tombu empa' ḍâun, pas è tamen (epaḍhâdḍi bhibhit kaḍâ'). Buwâna rantè bisa è polong saamponah ollè sanga’ mènggu, samarèna jârèya tèyap ollè lèma arèh.

Oca' "Rantè" asalla ḍâri oca' bhâsa Nahuatl. tomatl (èkoca'aghi: /tɔ.matɬ/). Rantè biyasa èyola ḍhâdḍi caos rantè sè bânnya' èkamato orèng, saèngghâ bânnya' naghârâ sè aproduksi caos kasebbhut. Bânnya' manfaatta caos rantè, yakni bisa èghâbây palappa tambâ'ân nalèkâ amessa’ ḍhâ'ârân, bisa è ḍhâ'âr langsung kalabhân burger, sandwich bân macemma ḍhâ'ârân sè laèn. Polè bisa èghâbây jus ranté.

Sajhârâ

Ḍâri tolèsan karangna Andrew F. Smith "The Tomato in America", rakèra asal tombuna rantè ḍâri tèngghâng tènggi è tasè’ bârâ’ Amerika Serikat. Samarèna Spanyol anguwasaè Amerika, kabbi orèng mencar taneman kasebbhut ka koloni-kolonina è Karibia. Spanyol polè nyambi rantè ka Filipina, sè ḍâri kennengngan kasebbhut rantè èpencar ḍâ’ sakabbina ḍaèra sè bâḍâ è benua Asia bân Eropa. Taneman rantè ghâmpang tombu è wilayah sè iklim tropis Mediterania.

Kandungan

Rantè andi’ kandungan antioksidan aropaaghi likopen sè abhânto alaben radikal bhibhâs sè ḍhâdḍi sebbâb penyakèt kanker. kandungan antioksidan sè laèn iyâ arèya polifenol, naringenin, bân chlorogenic acid. Salaènna sè ampon kasebbhut rantè paḍâ sakonni’ kalori bân lemmak, tapè bânnya’ karotenoid, lutein, ghulâ, vitamin A, vitamin C, folat,bân kalium.

Macemma

Bâḍâ atosan kultivar rantè sè è budidayaaghi bân è ḍâghângagi. Pangalompo’na èḍhasaraghi mètorot penampilan otabâ manfaat buwâna.

Mètorot Penampilan

Bâḍâ buwâna rantè sè abhârna bhiru ḍâun nalèkana tuwa aobe bhârna konèng, orèn, mèra, bungo bân belang-belang.

Ḍâri okoran bân bentuk, rantè èkalompo'aghi ḍhâdḍi:

• Granola sè bentu’na bungkol bân abungkèl ratah, biyasa èkenal kalabhân sebbhutân rantè buwâ polana bisa langsung èḍhâ'âr.
• Gondol sè biyasa è ghâbây caos, bentu’na lanjhâng oval (biyasana sè ètanem è Indonesia iyâ arèya kultivar 'Gondol Hijau (bhiru ḍâun)' bân 'Gondol Putih' (potè), ban kultivar sè è paḍâteng ḍâri Roma) tamasok kèya ḍâ' rantè buwâ.
• Sayur yakni rantè sè buwâna possa’ bân biyasa èmessa’ abhâreng ḍhâ'âran.
• Ceri sè okoranna kènè’ bân aḍhampè’ ka ranca’ buwâ sè lanjhâng.

Mètorot Kaghunaan

Bânnya’ Orèng onèng ḍâ' cem-macemma rantè, bhâḍâ rantè buwa, rantè sayur bân rantè lalapan. Saèngghâ ḍâri hal kasebbhut, fungsi rantè aropaaghi klasifikasi ḍâri buwâ bân sayuran, maskè struktur rantè paḍâ sareng struktur buwâ.

Ḍâri bânnya’na pangataowân, satèya rantè ta’ coma èyola abhâreng ḍhâ'âran, tapè paḍhâ afungsi kaanghuy arabhât mowâ/ropa (kecantikan). Kaghunaan rantè kaanghuy arabhât mowâ yakni makènè’ pori-pori bân mabhirnang ḍâ' kolè’ sebbâb rantè bânnya’ kandungan vitamin C.