Singo Ulung

Singo Ulung (Carakan: ꦱꦶꦔꦺꦴꦲꦸꦭꦸꦁ) otabâ Rontèg Singo Ulung (Carakan: ꦫꦺꦴꦤꦠꦺꦒ꧀ꦱꦶꦔꦺꦴꦲꦸꦭꦸꦁ) iyâ arèya sala sèttong bujud kabhângkèdhân ḍâri Dhisa Bhlimbhing, Kecamadhân Klabhâng, Kabhupatèn Bândâbâsa. È jhâman lambâ'na, tatèngghun singo ulung arèya èkalako ghâbây nola' bala'. È taon 2015, singo ulung arèya ètepteppaghi mènangka Sangkolan Bhudhâjâ Bannè Bhârâng Nasional (Warisan Budaya Tak Benda Nasional)) bi' Kamenterian Pamolangan bân Kabhudhâjâ'ân Republik Inḍonesia^[1].

Sajhârâ

Singo Ulung arèya sabhenḍerrâ sorang parjâji sè sokkla ḍâri Blambangan (Banyuwangi) sè ghiyâr alalana. Sèttong bâkto è pajhâlânna ḍâ' bârâ', ta' ètengnget lèbât è alas sè ètombuwi bhungkana bhlimbhing. Kaḍatenganna Singo Ulung ka alas rajâ ghella' aghâbây sèttong orèng sè ella oḍi' è kennengngan ghellâ', iyâ arèya Jasiman arassa ghânjhil. Ella lomra è jhâman lambâ' mon bâḍâ orèng sè èpandheng mènangka orèng ajhi èyaddhu kasaktèyanna, carana èberri' tantangan. Arèya anḍi' pangara apa orèng ghellâ' mampo ajâgâ abâ'na dhibi'. Mon orèng sè ètantang arowa ta' ngennèng ajâgâ bân abhillâ abâ'na dhibi', tantona ta' bisa ajâgâ bân abhillâ ra'yaddhâ. Apa polè, orèng ghellâ' bhâkal èyormatè mon akabâsa bân anḍi' jhumenneng. Ngabâs kaḍâtengnganna Singo Ulung, Jasiman arassa terro ajhâjhâlâ ka'ajhiyanna Singo Ulung. Jasiman anḍi' sanjhâta otabâ ghâghâman iyâ arèya tongket sasekkenna, mangkana dhibi'na arassa sanat alabân Singo Ulung sè aghâghâman kerrès. Ngala' terkas, kaḍuwâ jiyâ pas atarong. Kaḍuwâ manḍikar arowa acarok salang serrang, jhung ḍâ'-aḍâ'ân maghâgghârrâ labânna. Tapè amarghâ ḍuwâ' manḍikar ghellâ' paḍâ saktèna, saellana akèkèt ajhâm-ejjhâm abiḍdhâ, taḍâ' sè kala bân taḍâ' sè mennang. Lalakon tarongnga cora' satèmbhâng, ḍuwa' manḍikar arowa pas ambu. Samarèna ambu, Singo Ulung bi' Jasiman salang pandheng, pas paḍâ mèsem. Kaḍuwâna terkas saroju' ka'angghuy akanca bhâi. Singo Ulung ètarèma neng-enneng è alas rajâna Jasiman. Pas marè jârèya toju' è bâbâna sèttong bhungka. Singo Ulung lajhu atanya ka Jasiman bhungka apa sè ngaopè, Jasiman ajâwâb jhâ' nyamana kan bhlimbing. Sajjhèk bâkto rowa alas ghellâ' èberri' nyama Dhisa Bhlimbhing.

Singo Ulung bân Jasiman sregghep kèya ghâbây ma'addhek dhisa sè majhu. Singo Ulung pas èyessa'aghi mènangka ḍhemmang tongghâl è Dhisa Bhlimbhing. Ka'ajhina orèng sè kaḍuwâ rèya èghuna'aghi ka'angghuy kabhâghusânna maghârsarè è Dhisa Bhlimbhing. Aèng sè molana sara, amarghâ tongket saktè ghellâ' pas molbul aèngnga dhuli tana, lajhu ghilina aèng ghellâ' terkas dhâddhi eḍḍam rajâ è dhisa rowa. Bâḍâna eḍḍam arowa madhâddhiyaghi dhisa Bhlimbhing majhu bân rajjhâ^[2].

Sosonan tabbhuwân

Bâḍâ tello' sosonan tabbhuwân è ghun-tèngghun Singo Ulung, iyâ arèya^[3]:

Tabbhuwân bhibhâs, è bhâbhâk sè palèng aḍâ' rèya tabbhuwân sè abhârengngè bhibhâs. Amarghâ fungsina nonjhâng ongroddhâ rontèk sè khoso'.
Genḍhing lancaran. è bhâbhâk topèng kona bân tanḍâ' binè ètabbhu bârna tabbhuwân arèya. È bâgiyân topèng kona nyamana gènḍhing Pas-kapasan, dhinèng è tanḍâ' binè nyamana ghènḍing Jula-juli bân Kreasi Baru.
Kennong Tello', arèya lomra èyangghuy ghâbây abhârengngè rontèk rèyoghân. Neng è Singo Ulung, kennong tello' ètabbhu bilâ ojhung, singo ulung, bân bhâbhâk panotop èkamaèn.

Pakakas tabbhuwân sè èyangghuy antarana ghenḍhâng, kèccrèk, egghung, ḍhemmong, kennong tello', saron, saronèn, bân jiḍur. Kennong tello' arèya sè dhâddhi tatengnger è tabbhuwân Singo Ulung^[4].

Ongroddhâ tatèngghun Singo Ulung

Jhâlânna Singo Ulung arèya bâḍâ 6, iyâ arèya:

Tabbhuwân pamokka'

Sabelluna tatèngghun arèya èmolaè, lomra èbukka' bi' tabbhuwân sè ètabbhu. Samarèna rowa kalowar kyaè, ojhung, topèng kona, tanḍâ' binè', bân singo ulung sè alebbhu ka pangghung otabâ lapangan. Kyaè nyambi dhupa sè èyobbhâr bân bherras konèng, ojhung nyambi bâḍḍhâna sasoghuk sè èssèna nasè' potè, biddhâng celleng, roko', bân kembhâng tellon (kembhâng ghâḍhing, mawar, malathè), para panjhâk singo ulung ngèbâ klambhi singo ulung, tanḍâ' binè ella atanḍâ'â, bân topèng kona sè nonton du'a'. Ma'nana ma'lè lalakon arèya èberri' kasaleddhân dhunnya akhèrat bân bujud rassa sokkor ḍâ' ka Ghustè Pangèran.

San ella marè adu'a', kyaè nabur bherras konèng bân ètoro'è bi' topèng kona, tanḍâ' binè', panjhâk singo ulung, bân kyaè dhibi' ka buḍi. Dhinèng panjhâk ojhung pagghun neng-enneng, ella asiyap ka bhâbhâk saterrossa.

Ojhung

Bhâbhâk sè nomer ḍuwâ' iyâ arèya tanḍâ' ojhung sè aghâmbhârraghi para santrèna Kè Jasiman sè atanḍâ' nodhuwaghi kapènterranna bân kakowadhânna ngola bhâdhân, mènangka para jhuru jâgâ kasalameddhân dhisana. Tabbhuwân sè ètabbhu iyâ arèya kennong tello'.

Topèng kona

Samarèna ojhung lajhu bâḍâ topèng kona, sè aghâmbhârraghi sèttong dhemmang otabâ sè anḍi' kobâsa è Dhisa Bhlimbhing, sè nyamana Ju' Sèng. Tabbhuwân sè èkamaèn iyâ arèya genḍhing pas-kapasan.

Tanḍâ' binè'

Tanḍâ' binè arèya aghâmbhârraghi pottrè kasorang sè aropa'aghi binèna Ju' Sèng otabâ Mba Singo sè akèrèm kakanan ka sabâ kennengngenna Ju' Sèng sè èkalako. Tapè è rontèk singo ulung arèya ghunghunga lebbi ḍâri sèttong sopaja lebbi bhâghus èyabâs mènangka tatèngghun. Tabbhuwân sè èkamaèn iyâ arèya ghenḍhing Jula-juli bân Kreasi Baru.

Singo ulung

Bhâbhâk arèya aghâmbhârraghi kasaktèyanna Singo Ulung otabâ Ju' Sèng sè tèngghi saèngghâ ngennèng akanca bi' kèbân, sala sètongnga iyâ arèya sènga (singo). Ju' Sèng kèya bisa aobâ dhâddhi sènga. Paḍâ bi' ojhung, tabbhuwân sè èkamaèn iyâ arèya kennong tello'.

Panotop

È bhâbhâk sè bun buḍi arèya kabbhi panjhâk bân pananḍâ' akompol polè bân ètotop bi' ahormat ka para pamèyarsa. Tabbhuwân sè ètabbhu iyâ arèya kennong tello'.

Mènangka rokat dhisa

Singo Ulung salaènna dhâddhi tatèngghun sè ètangghâ', molana ka'angghuy rokat dhisa bhâi. Biyasana èkalakon sanèyap tengnga bulân Rebbâ ra-kèra tangghâl 13-15. Singo ulung srèya kodhu èlakonè sabbhân taonna ma'lè dhisana èjhâuwaghi dhuli larapatè^[5]. Sasoghuk ghellâ' èsabâ' è nanggher, iyâ arèya kennengnganna panyabâ'ânna sasoghuk. Sabelluna èsabâ', rèng-orèngnga adu'a' ka'angghuy buju' sè oḍi' lambâ'na^[6].

Salamettan dhisa arèya èmolaè ra-kèra pokol 14.00 abân klabân nyambhelli èbin (sapè) bân mapolong asèl bhumèna maghârsarè dhisa sè ḍâgghi' bhâkal èyola. Kan-kakanan sè èyola arèya èmassa' bi' bu'-embu' sè ella ta' hèd amarghâ ella ta' kalowar ḍârâ polè otabâ ella èyangghèp soccè. Sasoghuk sè èmassa' pas dhâddhi nasè' tompeng, biddhâng gulâ, jhinḍhul, lèmbur, nasè' ghenḍhik (lèma bârna), asèl bhumè (pala pendhem).

Pas è tangghâl 15 bulân Rebbâ èpabâḍâ salamettan è nanggher klabân maca du'a' abhâsa Arab. Pas marè jiyâ pananḍâ' abhâris mènorot ongrot sè ella ètantowaghi. Ongroddhâ iyâ arèya kyaè sè maca du'a', panjhâk ojhung sè negghu' manjhâlin bân sasoghuk, pananḍâ' topèng kona, sè atanḍâ' binè', singo ulung, bân ètoro'è bi' bârghâ dhisa. Kabbhi orèng rowa ajhâlân soko ka astana Ju' Sèng ka'angghuy adu'a' areng-bhâreng.

Samarèna nyabis ka astana Ju' Sèng, lajhu asalamettan è tanèyanna kapala dhisa sè èmolanè bi' du'a' abhâsa Arab. Marèna adu'a', ojhung èkamaèn salang peccot ngangghuy manjhâlin ghellâ'. Arèya aghâmbhârraghi parjhuriddhâ Kè Jasiman sè alatè bân ngaddhu kakowatan. Ojhung marè, pas èterrossaghi bi' topèng kona sè mèsa parjhurit ojhung. Topèng kona pas kalowar, èghântè'è tanḍâ' binè'. Sè palèng buḍi iyâ arèya singo ulung, sè pas ngaddhu kakowatan èpèsa bi' topèng kona. Singo ulung sè angghâl ḍi-buḍi rèya artèna ella marè salamettanna. Lajhu èntar ka nanggher ka'angghuy adu'a' bân nyabâ sasoghuk. Bâḍâ sè èdhina è nanggher, tapè bâḍâ kèya sè èghibâ molè^[7].

Ètangghâ' è man-ḍimman

Singu Ulung ta' pèra' ètangghâ' neng è Bândâbâsâ bilâ Hari Jadi Bondowoso (Harjabo) bhâi tapè ella ètangghâ' ka kennengngan laèn kèya. Contona ètangghâ' ka'angghuy ngèssè Gelar Senin Budaya Daerah è Taman Budaya Jawa Timur, Sorbhâjâ è taon 2014^[8]. Tello taon samarèna èyonjhâng ghâbây ngèssè orèng sè ḍâteng è Banḍâra Juanḍa è taon 2017^[9].

Sombher

[1] ttp://geopark-ijen.jatimprov.go.id/detail-culturesite/intangible-heritage--singo-ulung.html

[2] ttps://journal.uniku.ac.id/index.php/FON/article/download/2164/1571

[3] ttps://journal.unnes.ac.id/sju/index.php/jsm/article/view/4062/3693

[4] "Archive copy". Diarsipkan dari versi asli tanggal 2020-07-28. Diakses tanggal 2021-05-27.

[5] ttps://news.detik.com/berita-jawa-timur/d-5195140/menguak-legenda-ronteg-singo-ulung-tokoh-bondowoso-berwujud-singa-putih

[6] ttps://surabaya.tribunnews.com/2021/03/29/warga-desa-blimbing-bondowoso-gelar-upacara-tolak-bala-tari-singo-ulung-diyakini-sosok-nenek-moyang

[7] ttp://repository.isi-ska.ac.id/2756/1/Nafisatul%20Hasanah%2C%20ok.pdf

[8] ttps://www.antaranews.com/berita/464481/singo-ulung-bondowoso-meriahkan-gelar-seni-surabaya

[9] ttps://jatim.tribunnews.com/2017/04/29/hibur-pengguna-jasa-penerbangan-dinas-pariwisata-bondowoso-datangkan-singo-ulung-ke-bandara-juanda

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]